تعریف تصمیم گیری :

دانشمندان و صاحبنظران، تعریف هایی را از تصمیم گیری ارائه داده اند که در زیر به تعدادی از آنها اشاره می کنیم.

پروفسور شاکل و همکارانش، تصمیم گیری را در کتاب عدم اطمینان و تصمیمات بازرگانی، به خوبی تعریف کرده اند. آنها بیان نموده اند «تصمیم گیری» عبارت است از ترکیب دانش، فکر، احساس و تصور به طوری که مجموعه حاصل قابل اجرا باشد. جان برج دگری نیتزگی نیز در کتاب «سیستم های اطلاعاتی در تئوری و عمل» تصمیم گیری را فرآیند یافتن و انتخاب یک سلسله عملیات برای حل یک مشکل معین تعریف کرده است. به مفهوم واضح تر «تصمیم گیری» عبارت است از انتخاب یک راهکار از میان دو یا چند راهکار. (حکیمی پور، ۱۳۷۶)

انواع تصمیم گیری:

هربرت سایمون، تصمیم گیری را به دو نوع برنامه ریزی شده و بدون برنامه ریزی تقسیم می کند.

الف) تصمیمات برنامه ریزی شده: سایمون اضافه می کند تصمیمات وقتی برنامه ای هستند که بر اصول تثبیت شده سیاست ها، قواعد، مقررات یا روش ها استوار باشد (عباس زادگان، ۱۳۸۱)

ب) تصمیمات برنامه ریزی نشده: این چنین تصمیماتی معمولا در موارد استثنایی و هنگام بروز مشکلات جدید گرفته شده و آن دسته از تصمیماتی هستند که بدون سابقه قبلی و اتفاقی باشند و هیچ روش و الگویی برای آنها وجود نداشته باشد این تصمیمات دارای ماهیت و ساختار پیچیده هستند. (عباس زادگان، ۱۳۸۱)

مراحل فرآیند تصمیم گیری:

فرآیند تصمیم گیری از مراحل متعددی تشکیل شده است. فرآیند تصمیم گیری از نظر صاحب نظران مختلف به صورت های گوناگون ارائه شده است، اما همه از یک زمینه کلی صحبت می کنند این مراحل شامل: (حکیمی پور ۱۳۷۶)

۱- اطمینان از وجود نیاز به یک تصمیم

۲- تعیین معیارهای تصمیم

۳- تخصیص درجه اهمیت به معیارها

۴- کشف راه حل ها

۵- ارزیابی راه حل ها

۶- انتخاب بهترین راه حل ها

۷- اجرای تصمیم

۸- ارزیابی آثار تصمیم اجرا شده

مراحل فرآیند تصمیم گیری از بعدی دیگر:

۱- فرآیند تصمیم گیری با تعیین و مشخص کردن موضوع تصمیم شروع می شود.

۲- پس از اینکه نیاز به یک تصمیم مشخص شد افراد باید معیارها و عوامل مختلف را مشخص کنند. این امر مستلزم عوامل مهم در تصمیم گیری است.

۳- باید معیارها را با توجه به اهمیت آنها در تصمیم، متوازن و اولویت بندی کرد.

۴- افراد باید از راه هایی که ممکن است آنها را در حل موضوع کمک کند، فهرستی تهیه کنند. این فرآیند افراد را یاری می کند تا در چارچوب محدودیت هایی که با آن مواجه هستند بهترین راه حل های ممکن را دریابند. برای نتیجه بهتر می توان تصمیمات را دوبه دو بررسی کرده و راه حل برتر را انتخاب کرد.

۵- در این مرحله افراد باید هر یک از راه حل ها را ارزیابی کنند، آثار بالقوه هر یک از این راه حل ها همراه با تخمین و احتمال وقوع آنها را در نظر بگیرند. پس آثار مثبت و منفی هر یک از این راه حل های ثانویه را با یکدیگر مقایسه کند.

۶- مرحله بعد در فرآیند تصمیم گیری انتخاب بهترین راه حل می باشد. انتخاب یک راه حل الزاما بکار گیری آن را در پی دارد.

۷- در این مرحله ما به اجرای بهترین راه حل می پردازیم. بهترین تصمیم اگر به مرحله عمل در نیاید، تنها یک نیت است.

۸- مرحله نهایی در فرآیند تصمیم گیری ارزیابی تصمیم اخذ شده می باشد. در واقع فرآیند تصمیم گیری را هنگامی خاتمه یافته تلقی می کنیم که تصمیم گیرنده راه حل به کار گرفته شده را از نظر میزان موفقیت آن در دستیابی به اهداف مورد نظر و رفع مشکلات اولیه، مورد ارزیابی قرار دهد. (عباس زادگان،۱۳۸۱)

شرایط تصمیم گیری:

تصمیماتی که افراد می گیرند با توجه به میزان دانش و اطلاعات آنها در وضعیت تصمیم گیری به سه دسته تقسیم می شود تصمیم گیری در شرایط «اطمینان»، «عدم اطمینان» و «ریسک». (آذر و مومنی، ۱۳۷۹)

۱)تصمیم گیری در شرایط اطمینان:

در این شرایط تصمیم گیرندگان با اطمینان پیامدهای هر گزینه تصمیمی را می دانند. بنابراین گزینه ای را انتخاب می کنند که منافع آنها را حداکثر کند. (آذر و مومنی ۱۳۷۹)

۲) تصمیم گیری در شرایط عدم اطمینان:

دراین شرایط تصمیم گیرنده نمی داند کدام یک از گزینه ها محتمل واقع می شود. در ضمن نمی تواند احتمال وقوع هر یک را مشخص کند (آذر و مومنی، ۱۳۷۹)

مهم ترین معیارهای تصمیم گیری در شرایط عدم اطمینان:

۱- حداکثر حداکثر

۲- حداکثر حداقل

۳- واقع گرایی

۴- احتمال های مساوی

۵- حداقل حداکثر

الف) معیار حداکثر حداکثر: این معیار به دنبال گزینه ای است که حداکثر بازده گزینه های مختلف را حداکثر کند. این معیار، به معیار «خوش بینانه» معروف است، زیرا تصمیم گیرنده تصور می کند بهترین حالت طبیعت اتفاق می افتد (آذر و مومنی، ۱۳۷۹)

ب)معیار حداکثر حداقل: این به دنبال گزینه ای است که حداقل پیامد گزینه های مختلف را حداکثر کند (آذر و مومنی ۷۹)

ج) معیار واقع گرایی: این معیار که گاهی معیار «هوریتز» نامیده می شود، بر این اصل مبتنی است که یک تصمیم گیرنده منطقی کاملا خوش بین یا بدبین نیست. از این رو بین دو معیار خوش بینانه و بدبینانه تعادل برقرار می کند.  (آذر و مومنی، ۱۳۷۹)

د) معیار احتمال های مساوی: این معیار که گاهی معیار "لاپلاس" نامیده می شود، شانس احتمال های مختلف را یکسان در نظر گرفته، بدین دلیل دنبال گزینه ای می گردد که متوسط بازده آن از بقیه گزینه ها بیشتر باشد.

و) معیار حداقل حداکثر زیان: آخرین معیاری که مطرح می شود معیار حداقل حداکثر زیان است. تصمیم گیرنده ای که می خواهد از این معیار استفاده کند باید تصور کند که پس از انتخاب یکی از گزینه ها، یکی از حالت های طبیعی واقع شده است. میزان زیان عبارت است از تفاوت بازده بهترین گزینه و گزینه انتخاب شده. (آذر و مومنی، ۱۳۷۹)

روش درست تصمیم گیری منطقی

‌تصمیم‌گیری بخش مهمّی از زندگی را تشکیل می‌‌دهد، ما هر روزه خود بارها مجبور به تصمیم‌گیری‌های کوچک و بزرگ هستیم. مانند: کجا برویم؟ چه بخوریم؟ چه لباسی را بخریم؟ با فلانی چگونه حرف بزنیم؟ به چه کسی رای بدهیم؟ هنگام عصبانیت چه بکنیم؟ چه شغلی، دوستی و یا همسری را انتخاب کنیم؟ و ... .

تصمیمات، زندگی ما را شکل می‌دهد، ما از طریق انتخاب‌ها و تصمیم‌هایمان قدرت می‌گیریم.

تصمیم‌گیری قضاوت و انتخاب بین دو یا چند چیز و یا راه حل است که هرکس در زندگی شخصی و محیط کار و اجتماع خود با هر مقام و مسوولیتی که باشد انجام می‌دهد و گاه می‌تواند بسیار مهم و حیاتی باشد. تصمیم‌گیری نشانه‌ی رشد و بلوغ و مسئولیت پذیری افراد است. تصمیم‌گیری درست و سنجیده موجب شادی و احساس موفقیت در فرد شده و سازگاری و اعتماد به نفس او را افزایش می‌دهد و این حالت نه تنها در تصمیم‌گیرنده، بلکه در اطرافیانش اثر مثبت گذاشته و بهداشت روانی فرد و اعضای خانواده را تامین می‌کند.

تصمیم‌گیری هنر و شاخص مهمی برای شناخت رشد عقلی، عاطفی، اجتماعی و روانی افراد می‌باشد، کسانی که به چنین رشدی نرسیده باشند، احتمال بیشتری وجود دارد که اجازه دهند دیگران برای آنان تصمیم‌گیری کنند.

 از آن جایی که تصمیم‌گیری خود از مهارت‌های زندگی محسوب می‌شود، در این مقاله به 15 راهکاردر تصمیم‌گیری درست و منطقی اشاره می‌نماییم.

 راهکارهای تصمیم‌گیری درست و منطقی:

1- در تصمیم‌گیری بهتر است با افراد آگاه، متخصص و با تجربه مشورت نماییم.

2- در مورد تصمیمات گروهی یا خانوادگی بهتر است نظر تمامی افراد گروه را نیز جویا شویم.

3-برای این که تصمیم گیرنده‌ی خوبی باشیم، سعی کنیم خود آگاهی خود را افزایش دهیم.

4-در مورد مسائل شخصی با حفظ و تقویت اعتماد به نفس، اجازه ندهیم دیگران برای ما تصمیم بگیرند.

5-مسئولیت پیامدهای تصمیم خود را شخصاً برعهده بگیریم.

6-با مدیریت و کنترل هیجان‌های خود تصمیمات منطقی‌تری بگیریم. همان طور که حضرت علی‌(ع) فرمودند: «هنگام خشم، نه تصمیم، نه تنبیه، نه دستور».

7-در تصمیم‌گیری‌های خود به تمام جوانب موضوع توجّه کنیم.

8-سعی کنیم قبل از اجرای تصمیم خود پیامدهای مثبت و منفی آن را بررسی کنیم و امتیاز بدهیم.

9-نگاه مثبت، توأم با تفکّر و شناخت باعث می‌شود که تصمیم‌های درست‌تر و منطقی‌تر بگیریم.

10-فرصت تصمیم‌گیری را از دیگران به ویژه فرزندانمان دریغ نکنیم و به آن‌ها اجازه دهیم در مسائل مربوط به خودشان تمرین تصمیم‌گیری داشته باشند.

11-شهامت تصمیم‌گیری را در خود و دیگران تقویت کنیم.

12-به عوامل موثر در تصمیم‌گیری مانند اطلاعات درست، تأثیر فشار گروه‌ها و دوستان، هنجارهای (جامعه، فرهنگ، مذهب)، رسانه‌های جمعی و ... توجّه نماییم.

13-به منظور جلب توجّه فرزندان به پیامدهای هر تصمیم‌گیری در مورد برخی از مخاطره آمیزترین تصمیم‌های دوره‌ی نوجوانی با آن‌ها گفتگو کنیم.

14-هدف‌گذاری در زندگی، مقدّمه‌ی تصمیم‌گیری است. به عبارت دیگر افرادی که اهداف کوتاه و بلند مدّت خود را در کلیه‌ی شئونات زندگی مشخص کرده باشند، راحت‌تر و مناسب‌تر تصمیم‌ می‌گیرند.

15-مطالعه‌ی زندگی‌نامه‌ی انسان‌های موفّق در عرصه‌ی علم و ادب و اقتصاد و ... می‌تواند زمینه‌ی تصمیم‌گیری‌های مناسب‌تر را در فرد مهیا سازد.

منبع:

برگرفته از مقالات بسته های آموزشی خانواده- موسسه اشاره زندگی